Ағымдағы жылдың 5 желтоқсанында Экономикалық ынтымақтастық және даму ұйымы (ЭЫДҰ) PISA-2022 білім алушылардың оқу жетістіктерін бағалау бойынша халықаралық бағдарламасының нәтижелерін жариялады.
PISA зерттеуі 15 жастағы білім алушылардың математика, оқу және жаратылыстану сауаттылығы деңгейін бағалайды. Зерттеудің ерекшелігі – функционалдық сауаттылықты, яғни 15 жастағы білім алушылардың толыққанды әлеуметтік-экономикалық өмірде нақты мәселелер мен міндеттерді шешу үшін білім мен дағдыны пайдалану дайындығын бағалау.
Қазақстан PISA зерттеуіне 2009 жылдан бастап қатысып келеді. Зерттеу үш жылда бір өтеді. Әр циклда үш бағыттың біріне басымдылық беріледі. PISA-2022 зерттеуінде математикалық сауаттылық негізгі бағыт болды. Бұл математикалық сауаттылық бойынша тапсырмалар тестілеудің басым бөлігін құрайтынын білдіреді. Математикалық сауаттылық соңғы рет он жыл бұрын PISA-2012 зерттеуінде негізгі бағыт болды. Келесі PISA-2025 циклінде негізгі бағыт жаратылыстану сауаттылығы болады. PISA зерттеуінің сегізінші циклы 2021 жылы өтуі керек еді, бірақ COVID-19 пандемиясына байланысты зерттеу 2022 жылға шегерілді.
PISA-2022 зерттеуінің нәтижелері
Қазақстанның PISA-2022 зерттеуі бойынша математикадан орташа балы – 425, оқу сауаттылығы бойынша - 386 және жаратылыстану бойынша - 423 балды құрады. ЭЫДҰ елдерінің математика сауаттылығы бойынша нәтижелері 15 балға, оқу сауаттылығы бойынша 10 балға төмендеп, жаратылыстану сауаттылығы бойынша өзгеріссіз қалды.
2018 жылмен салыстырғанда Қазақстан пандемия әсеріне қарамастан, өз деңгейін сақтап қалған санаулы елдердің қатарында. Осылайша PISA-2022 зерттеуі бойынша Қазақстанның математикалық және оқу сауаттылығы бойынша орташа балы 2018 жылғы деңгейде қалды, ал жаратылыстану сауаттылығы бойынша 26 балға жақсарды. Бұл қатысушы елдер арасындағы ең жоғары өсім болды.
ЭЫДҰ елдері бойынша орта есеппен оқушылардың 69%-ы математикалық сауаттылықтың ең төменгі 2-деңгейіне қол жеткізді. Эстония, Гонконг (Қытай), Жапония, Макао (Қытай), Сингапур және Қытайлық Тайбэйіндегі білім алушылардың 85%-дан астамы осы және одан да жоғары деңгейде нәтиже көрсетті. Қазақстанда математика бойынша білім алушылардың 50%-ы 2-деңгейдің тапсырмаларын орындай алған. Бұл деңгейде оқушылар қарапайым жағдайды математикалық түрде қалай көрсетуге болатынын тікелей нұсқаусыз түсіндіре және анықтай алады. Оқушылардың 1,6%-ы жоғары 5-6-деңгейге қол жеткізді. Бұл деңгейлерде оқушылар күрделі жағдаяттарды математикалық модельдеуге, сондай-ақ есептерді шешудің сәйкес стратегияларын таңдауға, салыстыруға және бағалауға қабілетті.
Математика бойынша алдыңғы циклмен салыстырғанда ешқандай өзгерістер байқалмайды. Жаратылыстану бойынша сауаттылықтың 2-ші немесе одан жоғары деңгейіне қол жеткізген оқушылардың үлесінің артуы байқалады, ал оқу сауаттылығы бойынша 2018 жылғы көрсеткіш өзгеріссіз қалды.
ЭЫДҰ сарапшылары COVID-19 пандемиясын осы кезеңдегі нәтижелерге әсер етуі мүмкін айқын фактор екенін атап өтті. Дегенмен егер деректерге мұқият назар аударса, сарапшылар Финляндия, Исландия, Нидерланды, Словакия және Швеция сияқты көптеген елдерде оқу сауаттылығы бойынша оқушылар он жыл немесе одан да көп уақыт бойы төмен балл жинағанын атап өтеді. Білім беру траекториялары пандемияға дейін де төменгі дегейде болды. Бұл білім беру жүйесіндегі ұзақ мерзімді проблемалардың оқу үлгерімінің төмендеуіне себепші болатынын көрсетеді.
Неліктен бұл елдер өздерінің көрсеткіштерін сақтап қалды немесе жақсарта алды? Кейбіреулері, мүмкін, COVID-19 кезінде туындаған қиындықтарға тезірек бейімделген болуы мүмкін. Нәтижелерге COVID-19 кезінде туындаған қиындықтар мен оның ұзақтығы, пандемияға байланысты шаралардағы айырмашылықтар сияқты басқа да факторлар әсер еткен болуы мүмкін. Сондай-ақ мектептердің жабылуынан туындаған қиындықтар, шын мәнінде, ауыр зардаптарға әкелмеуі ықтимал, өйткені кейбір білім беру жүйелері пандемияға дейін де тиімсіз болды.
PISA-2022 деректері Қазақстанның білім беру жүйесі үшін маңызды ақпаратты қамтамасыз етеді, назар аударуды және жақсартуды қажет ететін салаларды анықтауға көмектеседі. Нәтижелер сауаттылықты арттыру және білім беру жүйесінің бәсекеге қабілеттілігін арттыру үшін тиімді оқыту әдістерін әзірлеудің маңыздылығын көрсетеді.
PISA-2022 циклінің ерекшеліктері
PISA-2022 циклына 81 ел мен аумақ қатысты. Алғаш рет қатысушы елдер – Өзбекстан, Моңғолия, Камбоджа, Сальвадор, Гватемала, Ямайка, Палестина әкімшілігі, Парагвай болды.
2022 жылы зерттеуге бүкіл әлем бойынша шамамен 29 миллион 15 жастағы білім алушылардың ішінен 690 000 оқушы қатысты. Қазақстанда зерттеуге 571 білім беру ұйымынан 19 769 он бес жастағы білім алушы қатысты.
Әрбір PISA циклы әр тоғыз жыл сайын бір бағытты мұқият талдауға және динамикасын анықтауға мүмкіндік беретін, тестілеу уақытының көп бөлігі берілген бір «негізгі бағытқа» негіздеген. 2022 жылы зерттеудің негізгі бағыты математикалық сауаттылық болды және негізгі үш бағытқа қосымша «креативті ойлау» инновациялық бағыты бағаланды. Бұл бағыттың нәтижелері 2024 жылы жарияланады. PISA-да математикалық сауаттылық адамның математикалық тұрғыдан ойлау, математиканы тұжырымдау, қолдану және әртүрлі практикалық контексттерде есептерді шешу үшін түсіндіру қабілеті ретінде анықталады.
Қазақстанның PISA-2022 нәтижелерін толығырақ Елдік жазбадан оқуға болады.
