Білім алушылардың білім сапасын бағалау жөніндегі ұлттық құрал – Білім алушылардың білім жетістіктерінің мониторингі (ББЖМ) Нидерландтағы Халықаралық сараптама және сертификаттау зерттеу орталығы (Research Centre for Examination and Certification, RCEC, https://www.rcec.nl/en/) жүргізген аккредитацияның барлық кезеңдерінен сәтті өтіп, халықаралық деңгейде мойындалды.
Орталық командасы RCEC сарапшыларымен бірлесіп, ББЖМ-ды жетілдіру және халықаралық стандарттарға сәйкестендіру бойынша үлкен жұмыс атқарды.
ББЖМ дегеніміз не?
ББЖМ — Білім алушылардың білім жетістіктерінің мониторингі, бұл Мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандартының (МЖМБС) талаптарына сәйкес оқушылардың білім сапасын бағалаудың негізгі құралы.
ББЖМ-нің мақсаты — 4 және 9-сынып оқушыларының келесі бағыттар бойынша сауаттылық деңгейін объективті және тәуелсіз бағалауды қамтамасыз ету:
ББЖМ оқу бағдарламаларының тиімділігін бағалауға, оқу процесінің күшті және әлсіз жақтарын анықтауға және білім сапасын арттырудың жолдарын ұсынуға мүмкіндік береді.
Халықаралық аккредитация процедурасы
2023–2024 жылдары жүзеге асырылған ББЖМ-ның халықаралық аккредитациясы жеті кезеңді қамтыды:
1) бағалау шеңберін әзірлеу;
2) тест сұрақтарын әзірлеу;
3) тестілеудің дизайнын жасау;
4) тест тапсырмаларын іріктеу дизайны;
5) цифрлық платформада өткізу;
6) нәтижелерді масштабтау;
7) нәтижелерді талдау және жариялау.
Әрбір кезең халықаралық стандарттарға сәйкес мұқият әзірленді. Әсіресе, тестілеу әдістемесіне ерекше назар аударылды: оған тест тапсырмаларын талдау және жетілдіру, психометриялық талдау жүргізу, сондай-ақ тестілеу рәсімдерін стандарттау кірді.
Аккредитациялық орган RCEC
RCEC – бағалау құралдарының сапасын қамтамасыз ету және жақсарту саласындағы жетекші ұйым. RCEC командасы психометрика саласындағы сарапшылардан, деректер аналитиктерінен және сертификатталған аудиторлардан тұрады. Сонымен қатар, RCEC командасы бағалау бойынша халықаралық ғылыми сарапшылар желісінің бөлігі болып табылады.
ББЖМ командасы мен RCEC арасында аккредитация талаптары мен критерийлерін талқылау мақсатында екі дайындық кездесуі өткізілді. Әрбір кезең бойынша есептер мен материалдар RCEC-ке жіберіліп, кері байланыс алынып отырды.
Жұмыс нәтижелері
1. Бағалау шеңбері және тест ерекшеліктері
Бағалау шеңбері ББЖМ-ның жаңартылған форматының тұжырымдамалық негізі ретінде қызмет етеді. Бұл шеңбер жалпы көзқарасты, мазмұнды және тест тапсырмаларын әзірлеу әдістемесін, сондай-ақ бастауыш және негізгі орта білім беру деңгейіндегі 4 және 9-сыныптарға арналған ББЖМ нәтижелерін өңдеу мен талдау тәртібін анықтайды. Дайындалған бағалау шеңбері RCEC-пен екі раундтық келісуден өтті.
2. Тест сұрақтары
ББЖМ тест сұрақтары МЖМБС сәйкес әзірленді және үш негізгі бағыт бойынша білім алушылардың құзыреттерін бағалауға бағытталған: оқу сауаттылығы, математикалық сауаттылық және жаратылыстану сауаттылығы. Оқушылардың білімдері мен дағдыларын нақты өмірлік жағдайларда қолдану қабілетіне ерекше назар аударылды. Сұрақтарды әзірлеу үшін құпиялылық режимінен шыққан халықаралық зерттеулердің материалдары зерттелді. Тест тапсырмалары ішкі сараптамадан, сыртқы сараптамадан (RCEC) және тапсырмалардың сапасын анықтау мақсатында апробациядан өтті.
3. Тестілеу дизайны
Тестілеуді жобалау ғылыми негізделген тәсілдерді ескере отырып жүргізілді. Нәтижелердің салыстырмалылығын қамтамасыз ету үшін якорлық сұрақтар анықталды, ал буклеттердің дизайны тапсырмалардың біркелкі күрделілік деңгейін қамтамасыз етті. Әзірленген әдістемелік құжат RCEC-пен келісілді.
4. Цифрлық платформада өткізу
Тестілеу компьютерлік форматта, әкімшілерге арналған стандартталған сценарийлерді қолдану арқылы жүргізілді. 2024 жылғы сәуірде халықаралық сарапшылар мектептердің бірінде тестілеу процесін бақылап, нәтижесінде ұсыныстар әзірледі. Бұл ұсыныстар тестілеу процедураларының сапасын арттыру үшін қазірдің өзінде енгізілуде.
5. Нәтижелерді шкалалау
ББЖМ өткізілгенннен кейін деректердің психометриялық талдауы және бастапқы балдарды шкалалау жүргізілді. Бұл процесс үш негізгі кезеңді қамтыды:
1. 3-параметрлік IRT моделі арқылы тест сұрақтарының дескрипторлық талдауы және параметрлерін бағалау. Нәтижесінде деректерді модельдеудің ең жақсы тәсілдері анықталып, тест тапсырмаларының психометриялық сипаттамалары айқындалды.
2. Растауыш факторлық талдау (CFA) моделі қолданылған конструкт валидтілігін бағалау. Бұл тест құрылымының теориялық модельге сәйкестігін тексеруге мүмкіндік берді.
3. Кронбахтың Альфа және Омега коэффициенттерін пайдалану арқылы сенімділікті талдау. Бұл тестілеу нәтижелерінің тұрақтылығы мен үйлесімділігін растады.
Нәтижелерді шкалалау деректерді бірыңғай шкалаға келтіріп, олардың интерпретациясын және талдауын жеңілдетті.
Барлық есептеулер R статистикалық бағдарламалау тілінде орындалды. Дайындалған талдау және шкалалау әдістемесінің сипаттамасын қамтитын есеп RCEC-ке келісуге жіберілді. Бұл кезең деректердің халықаралық сапа мен сенімділік стандарттарына сәйкестігін растады.
6. Нәтижелерді талдау және жариялау
Қорытынды кезеңде Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы дайындаған аналитикалық есептің қысқаша шолуы әзірленіп, ұсынылды, сондай-ақ осы кезеңге қатысты RCEC сұрауларына толық жауаптар берілді.
7. Аккредитация туралы шешім
2024 жылы RCEC ББЖМ-ның халықаралық сапа және сенімділік стандарттарына сәйкестігін растады. 2025 жылғы 22 қаңтарда Қазақстан Республикасының Оқу-ағарту министрі Ғани Бейсембаев Халықаралық зерттеу сараптамасы және сертификаттау орталығының (RCEC) директоры Арнольд Брауэрмен кездесті. Кездесу аясында ұлттық бағалау құралы – ББЖМ-ның сәтті аккредиттелгенін растайтын сертификатты салтанатты түрде табыстау рәсімі өтті (https://www.facebook.com/share/p/1DcEWxr847/).
Аккредитацияның маңыздылығы
ББЖМ аккредитациясының сәтті аяқталуы құралдың халықаралық сапа және сенімділік стандарттарына сәйкестігін растайды. Бұл оның нәтижелерінің объективтілігі мен әділдігін қамтамасыз етеді.
ББЖМ-ның барлық кезеңдері мен рәсімдері ғылыми негізделген тәсілдерге сүйене отырып жүзеге асырылды, және бұл тәсілдер PISA, TIMSS және PIRLS сияқты халықаралық зерттеулерде қолданылатын қолданылатын әдістермен үндес.
